میرے نبی دی شان نئیں مکدی آخر بنده مک جاندا اے

 عارفانہ کلام حمد نعت منقبت

جس دی جڑ کوئی ٹُک جاندا اے 

اوہ رکھ چھیتی سُک جاندا اے

 میرے نبی دی شان نئیں مُکدی 

آخر بنده مُک جاندا اے

 سوہنا سینے لا لیندا اے 

جیہڑا سدھا ڈُھک جاندا اے

اکھیں شہر مدینہ ڈٹھا

 عارفانہ کلام حمد نعت منقبت

اکھیں شہر مدینہ ڈِٹھا​

انج جیویں اک سُفنہ ڈٹھا​

اوہ ہر دن سی گھڑی برابر​

جس جس دن اوہ روضہ ڈٹھا​

کُھسر پُھسر نہ آئی مینوں​

جس پل گنبد خضریٰ ڈٹھا

کرم بن کے سوہنا جے آیا نہ ہندا

 عارفانہ کلام حمد نعت منقبت

کرم بن کے سوہنا جے آیا نہ ہندا

تے غریباں دا دل مسکرایا نہ ہندا

تے سانوں گناہواں دی دھپ ساڑ دیندی

جے سر تے محمدﷺ دا سایہ نہ ہندا

فلک خوبصورت سجایا نہ ہندا

کسے شے دا ایتھے سایہ نہ ہندا

یا مصطفیٰ خیر الوریٰ تیرے جیا کوئی نہیں

 عارفانہ کلام حمد نعت منقبت

یا مصطفیٰﷺ خیر الوریٰ، تیرے جیا کوئی نہیں

کینوں کہواں تیرے جیا،۔ تیرے جیا کوئی نہیں

تیرے جیا سوہنا نبیؐ، لبھاں تے تاں، جے ہووے کوئی

سانوں تاں ہے ایناں پتہ، تیرے جیا کوئی نہیں

اقصٰی دے وچ آقاؐ میرے، پڑھ کے نماز پیچھے تیرے

نبیاں نے وی ایہو کہیا، تیرے جیا کوئی نہیں

عید دہاڑے؛ کنے چنگے دن ہوندے سن

 جدید پنجابی شاعری

چاچے بابے

پنڈ دے راکھے

سکھیاں 

سجن بیلی سارے

پینگاں پائیاں 

عید دہاڑے

تیریاں من من جھلے ہوئے آں

 پنجابی سرائیکی شاعری

تیریاں من من جھلے ہوئے آں

صاف اسی کلے کلے ہوئے آں

گھابر نہ کھلوتا رہ وچ میدانے

نال ای تیرے سنگیا اسی کھلے ہوئے آں

عامر آزاد

سکھنی گھڑی بھرن دے بہانے کھوہ تے جاوے گھڑی گھڑی

 جدید پنجابی شاعری

سکھنی گھڑی بھرن دے بہانے کھوہ تے جاوے گھڑی گھڑی

بنھ گھڑی نوں بانہہ دے اُتے کن نال لاوے گھڑی گھڑی

دسو اوہنو کیہڑا جا کے ایہہ سمجھاوے گھڑی گھڑی

حُسن پروہنا اک گھڑی دا فیر ناں آوے گھڑی گھڑی

جوگی جہلمی

ذکر تے شغلاں اندر ایویں وقت گوایا سی

 جدید پنجابی شاعری

ذ-ذکر تے شغلاں اندر

ایویں وقت گوایا سی 

اس ویلے توں سو سر واراں

جد اوہ سیالیں آیا سی 

ناز نیاز ہزاراں کر کے

تیری جھلک تے وارے جند جان جیڑا

 جدید پنجابی شاعری

تیری جھلک تے وارے جند جان جیڑا

صورت بھولڑی اس تھیں لُکائی دا نیں

رخ روشن تے زلف دی پا ہنیری

ایڈا ستم وی چناں کمائی دا نیں

تیری دید نے روح بے چین کیتی

بسمل جان تے خنجر چلائی دا نیں

شاعر ہاں پر سوکھا نہیں کجھ کہن گلابی پھلاں تے

 جدید پنجابی شاعری

شاعر ہاں پر سوکھا نہیں کجھ کہن گلابی پُھلاں تے

میری سوچ دے اکھر فِٹ نہ بہن گلابی پُھلاں تے

 آس دی دیوی تھوڑے چِر لئی ایتھوں مُکھ پرتایا کیہ

رانی بن گئی مایوسی دی ڈین گلابی پُھلاں تے

ایہ وی پک اے توں نہیں اڑیئے پیر بغیچے وچ رکھیا

فر وی کاہنوں تیرے جھولے پین گلابی پُھلاں تے

سلام ہووے بھرا جی نوں

 جدید پنجابی شاعری

پلس تے آرمڈ فورسز دے جواناں واسطے نظم

سویرے عید ہے سُنیائیں

سلام ہووے بھرا جی نوں

سنا مختار کے حال ہے

تے گھر کوئی نہوں گیا بیلی؟

ایتھائیں ڈیرے جمائی بیٹھائیں

کیویں حالت ونجائی بیٹھائیں

فیر دعاواں فیر دعاواں فیر دعاواں تینوں

 جدید پنجابی شاعری

عید

فیر دُعاواں، فیر دُعاواں، فیر دُعاواں تینوں 

جا اے سجنا ساڈے ولوں ڈھیر دُعاواں تینوں 

جے سر سائی دید کرا کے سانوں عید کراویں

رب دی قسمے دیواں گے کئی سیر دُعاواں تینوں

تیرے ڈُلھے پانی وچوں چُنجھاں بھر کے پکھواں

توں کیہ جانے دِتیاں کِنّی دیر دُعاواں تینوں

رانجھن وے تیرے ناں

 جدید پنجابی شاعری

رانجھن وے تیرے ناں

پہلے لِتا مولوی

جس رکھیا تیرا ناں

پھیر رانجھن رانجھن کردی رہی

تیری کرماں والی ماں

رانجھن وے تیرا ناں

دل دی بکل مار کے کجیا ننگ سریر

 جدید پنجابی شاعری

دل دی بُکل مار کے کجیا ننگ سریر

کچا بھانڈا کُھر گیا، جو اس دی تقدیر

تردی رہی چنانہہ تے جُثے دی اک لیر

اپنا ماس کھوان ہُن کیہنوں سنت فقیر

منظور اعجاز

سندھڑے رہن نہ ڈینڈیاں لگڑیاں مانگھاں پل پل

 کلاسیک پنجابی شاعری

کافی

سندھڑے رہن نہ ڈینڈیاں لگڑیاں مانگھاں پل پل

روہی منگھ ملہاراں، کھمدیاں کھمدیاں اج کل

دِلڑی سُکدی دیس ڈوں، اکھڑیں ہنجواں بل بل

ڈیکھاں باغ بغوچڑے، جیہڑا جانوم جل بل

لانے پھوگ فرید دے، درد ولیندے درجل

وا چلے تے گھر وچ بیٹھیاں کڑیاں دا جی ڈردا اے

پت جھڑ دی شام

وا چلے تے گھر وچ بیٹھیاں کُڑیاں دا جی ڈردا اے

اُچیاں اُچیاں رُکھاں ہیٹھاں پتراں دا مینہ ورہدا اے

لمیاں سُنجیاں گلیاں دے وچ سُورج ہوکے بھردا

اپنے ویلے توں وی پہلے تارے ٹِمکن لگے نیں

گُھپ ہنیریاں سوچاں اندر دُکھ دے دِیوے جگے نیں

اج اس پنڈ دے میں کولوں لنگھ چلیاں

 جدید پنجابی شاعری

تیرا پِنڈ

اج اس پنڈ دے میں کولوں لنگھ چلیاں

جتھوں کدے ہلنے توں دل نہیں سی کردا

جتھے مینوں نت پیا رہندا کوئی کم سی

کم کی سی، سچی گل اے جتھے تیرا دم سی

تیرے دم نال پنڈ حج والی تھاں سی

مان نہ کرئیے روپ گھنے دا وارث کون حسن دا

 کلاسیک پنجابی شاعری

مان نہ کرئیے روپ گھنے دا وارث کون حسن دا

سدا نہ رہن شاخاں ہرّیاں، سدا نہ پُھل چمن دا

سدا نہ بھور ہزاراں پِھرسن، سدا نہ وقت امن دا

مالی حکم نہ دے محمد! کیوں اج سیر کرن دا

میاں محمد بخش

پہلا مصرع درج ذیل شکل میں بھی ملتا ہے

مان نہ کرئیو روپ گھنے دا وارث کون حسن دا

میاں محمد بخش کا زیادہ تر کلام دو مصرعی ہے، آپ کی سہولت کے لیے میں نے ایک ہی بحر کے کلام کو یکجا کیا ہے تاکہ قارئین کو زیادہ کلام پڑھنے کو ملے۔

سسی آن ڈٹھا وچ نیندر ہوت بے ہوش جو خوابوں

 کلاسیک پنجابی شاعری

سسی پنوں

سسی آن ڈٹھا وچ نیندر ہوت بے ہوش جو خوابوں

سورج وانگ شعاع حسن دی باہر پوس نقابوں

جے لکھ پا صندوق چھپائیے آؤگ مشک گلابوں

ہاشم حسن پریت نی چھپدی تارک ہون حجابوں

ہاشم شاہ

دل دے اندر چارے پاسے اوہناں دیاں تصویراں نیں

جدید پنجابی شاعری

 دل دے اندر چارے پاسے اوہناں دیاں تصویراں نیں

جنہاں ہتھ جنت دی کنجی، اُمت دیاں تقدیراں نیں

اوہناں کول شفاعت، رحمت، شفقت بھرے خزانے نیں

ساڈے اندر، ساڈے باہر، ہر پاسے تقصیراں نیں

خالد شفیق بٹ

جو کوہ قاف میں تر تر پدھرے کیتے سن

 جدید پنجابی شاعری

جو کوہ قاف میں تُر تُر پدھرے کیتے سَن

اوہناں تھلے لے کے میرے بُل سیتے سن

جیہڑے رچھ میں نتھاں پا نچائے سن

اوہناں  آ کے مارو جپھے پائے سن

کدھروں آکے کیویں اندر بہہ گئے سن

سارے چلے گئے ایہہ ایتھے رہ گئے سن

حجاب کریں درویشی کولوں کد تک حکم چلاویں گا

 کلاسیکی پنجابی شاعری

حجاب کریں درویشی کولوں کد تک حکم چلاویں گا

گل الفی سر پا برہنہ، بھلکے روپ وٹاویں گا

اس لالچ نفسانی کولوں اوڑک مون مناویں گا

گھاٹ زکوٰۃ منگن گے پیادے، کہہ کیہہ عمل دکھاویں گا

آن بنی جد سرپربھاری، اگوں کیہہ بتلاویں گا

حجاب کریں درویشی کولوں، کد تک حکم چلاویں گا

لکھ نٹشے کدھروں آ کے

جدید پنجابی شاعری

 لِکھ نِٹشے کِدھروں آ کے 

مِیٹ جان سبھ لِیہاں 

عشق سدا انبر وِچ رکھدا 

ایس دھرتی دیاں نِیہاں

امرتا پریتم

ب ت پڑھ کے فاضل ہوئے الف نہ پڑھیا کسے ہو

 کلاسیکی پنجابی شاعری

ب ت پڑھ کے فاضل ہوئے الف نہ پڑھیا کِسے ہُو

جیں پڑھیا تیں شوہ نوں لدھا جاں پڑھیا کجھ تِسے ہو

چوداں طبق کرن رُشنائی انھیاں کجھ نہ دِسے ہو

باجھ وصال اللہ دے باہو! سب کہانیاں قِصے ہو

سلطان باہو

وقت اوکھڑے سوکھڑے لنگ جاندے

  کلاسیکی پنجابی شاعری

وقت اوکھڑے سوکھڑے لنگ جاندے

گلاں یاد سجناں دیاں رہندیاں نی

جدوں ملک الموت آپائے پھیرا

مہندیاں ہتھاں تے لگیاں رہندیاں نی

وارث شاہ ما پے اودوں یاد آون

جدوں گل مصیبتاں پیندیاں نے

وارث شاہ

ایتھے بند نیں بوہے سوچاں دے

جدید پنجابی شاعری

ایتھے بند نیں بُوہے سوچاں دے

ایتھے پھاٹک بند وچاراں دے

ایتھے ماڑی قسمت پُھلّاں دی

ایتھے مندے حال بہاراں دے

صفدر ڈوگر

بساکھی لوکی چاون میں ٹر پواں مدینے نوں

 کلاسیکی پنجابی شاعری

بیساکھ

بساکھی لوکی چاون میں ٹُر پواں مدینے نوں

جس دی دولت دین دُنی سب ویکھاں اوس خزینے نوں

نِت تیاری کراں بے چاری میں شعبان مہینے نوں

دیکھن باجھ محمدﷺ تیرے بھٹھ گھتاں اس جینے نوں

رحیم یار

رحیم بخش

تدوں تدبیر کے کریں گا جدوں وچ قبرے

 کلاسیکی پنجابی شاعری

تدوں تدبیر کے کریں گا جدوں وچ قبرے تینوں پاونیں گے

تیرے بھین بھرا انگ ساک سارے سبھے چھوڑ اکلیاں جاونیں گے

تیرا نال فرشتیاں واہ پوسی گُرزاں پکڑ تیرے سر لاونیں گے

جیہڑی دیہی دا خلدیا مانڑ کریں اوڑک خاک کیڑے اوس کھاونیں گے

عبدالرحمٰن خلدی

اک دن تینوں سپنا تھیسن گلیاں بابل والیاں وو

 کلاسیک پنجابی شاعری

سویر کھلرن ویلے دے راگ آسا دا نمونہ

اک دن تینوں سُپنا تھیسن، گلیاں بابل والیاں وو

اُڈ گئے بھور پُھلاں دے کولوں، سن پتراں سن ڈالیاں وو

جِت تن لگے سو ای تن جانے ہور گلاں کرن سُکھالیاں وو

رہ وے قاضی دل نہیوں راضی گلاں ہوئیاں ناں ہوون والیاں وو

جھڑ گیا ٹہنیوں سکے ہوئے پتر وانگ

 جدید پنجابی شاعری

جھڑ گیا ٹہنیؤں سُکے ہوئے پتّر وانگ 

چھنک رہاں مُٹیار دی ٹُٹی جھانجر وانگ

جہڑی بیوہ بنیں، سہاگن تھوڑے دن

اوہ تے زندہ لاش اے چُپ اے پتھر وانگ

اوہدے تن دے راکھے، لِیڑے سیچن کنج

اوہ نے لِیراں، میرے سر دی چادر وانگ

دو بازار مدینے اندر بھاری رونق والے

 مدینے بارے بیان

دو بازار مدینے اندر بھاری رونق والے

بہت بڑے مشہور تے سوہنے سبھ تھیں وڈے نالے

ہک ہے باب سلاموں لے کر باب المصری تائیں

قسموں قسم دکاناں جس وچ رنگ لگے ہر جائیں

دوجا باب باب الرحمۃ کولوں باب شامی تک جاوے

اس دے وچ بھی طرح طرح دا سودا سود وکاوے

بن یار سانول بیو کو نہیں ہذا جنون العاشقین

 کلاسیک پنجابی شاعری

بن یار سانول بیو کو نہیں ہذا جنون العاشقین 

بے او نہ آنست و نہ ایں ہذا جنون العاشقین 

تھل بر تتی رلدی ہے کیوں 

سدھ واٹ توں بُھلدی ہے کیوں 

یار است ہمدم ہمنشین 

ہذا جنون العاشقین

پینجیا پنج دے میری مٹی

جدید پنجابی شاعری

 پینجیا

پِنج دے میری مٹی جہنوں پان چڑھی اے سُکھ دی

پِنج دے میری آپھر جہڑی وچ جُثے نہیں ممدی

پِنج دے میری کاوڑ

جہڑی مُڑ مُڑ مینوں کھمدی

پِنج دے پتھر ہوندے پانی، مچدے مچ نوں پِنج دے

کاگا نین نکاس دوں پی کے دکھ لے جائے

کلاسیک پنجابی شاعری

 

کاگا نین نکاس دوں پی کے دکھ لے جائے

پہلے درس دکھائے کے تو پاچھے لے جے کھائے

میں بھولاوا پگ دا مت ہو جائے

گہلا روح نہ جانئی سر بھی مٹی کھائے

جوبن جاندے نہ ڈراں جے شوہ پریت نہ پائے

کتی جوبن پریت بن سُک گئے کمہلائے

رحمت رت پھگن دی آئی

 کلاسیکی پنجابی شاعری

پھگن

رحمت رُت پھگن دی آئی

ساڈی پئی قبول کمائی

سانوں حاتف خبر سنائی

تاں مُڑ آسی حسین دا بھائی

اوہ کرسیں آن صفائی

صاحب دین دا

فقیر میاں رحمت

چاول لئے نظامی پاسوں دال ہاتف نے پائی

کلاسیکی پنجابی شاعری

چاول لئے نظامی پاسوں دال ہاتف نے پائی

روغن خسرو، نمک اساڈا، کھچڑی عجب بنائی

فارسی کہے دیوان لوکاں نے ہوئے عشق شرابی

ایہ دیوان امام بخش دا وچ زبان پنجابی

امام بخش 

ث ثابتی دیکھ توں عاشقاں دی

 کلاسیکی پنجابی شاعری

ث ثابتی دیکھ توں عاشقاں دی

جناں جان پیارے توں وار دِتی

منصور نے یار دی دید کارن

مٹھی جان سولی اتے چاڑھ دتی

شکر گنج نے دیکھ ہدایت اللہ

وچ زہد دے عمر گزار دتی

ایتھے آیاں نوں دنیا موہ لیندی

 کلاسیکی پنجابی شاعری

ایتھے آیاں نوں دُنیا موہ لیندی

دغے باز دا دھار کے بھیس میاں

سدا نہیں جوانی تے عیش ما پے

سدا نہیں جے بال وریس میاں

سدا نہیں دولتاں، فیل، گھوڑے

سدا نہیں جے راجیاں دیس میاں

سر سانجھاں سردار وطن

 کلاسیکی پنجابی شاعری

وطن

سر سانجھاں سردار وطن

دکھ سکھ دا غم خوار وطن

گلشن سدا بہار وطن

قومی ہار سنگار وطن

جنت دا گلزار وطن

میں جمیا تاں میرا سفنا ست ورہیاں دا آہی

 آزادی تے میں

میں جمیا تاں میرا سُفنا

ست ورہیاں دا آہی

اپنے قدماں اُتے ٹُردا

چار چُفیرے نسدا

ہسدا، گلاں کردا

مہاراج اے کھیڈ تلوار دی اے جنگ کھیڈ نئیں ہوندی زنانیاں دی

 پنجابی جنگی ترانہ

جنگ کھیڈ نئیں ہوندی زنانیاں دی

اج ہِندیاں جنگ دی گل چھیڑیں

اکھ ہوئی حیران حیرانیاں دی

مہاراج اے کھیڈ تلوار دی اے

جنگ کھیڈ نئیں ہوندی زنانیاں دی

اسیں سندھی بنگالی بلوچ پٹھے

علم دا دیوا بال

بات پاواں بتولی پاواں

 بات پاواں بتولی پاواں

بات نے لِتے پھیرے

علم دا دِیوا بال کے چانن

کر دئیو چار چوفیرے

منزہ شاہد

کچے ڈھیر تے پت جھڑ وانگوں

جدید پنجابی شاعری

آخری سفر

کچے ڈھیر تے پت جھڑ وانگوں 

خلقت دا اِک ٹھٹھ سی 

ہنجواں دے پرنالے سن 

پر روندی اِکو اکھ سی

باغیں روون کوئلاں وچ پہاڑاں مور

 کلاسیکی پنجابی شاعری

باغیں روون کوئلاں وچ پہاڑاں مور

سن پتیاں سن ڈالیاں رُکھاں پایا شور

رُنی چڑی چڑ ونگدی روئے جنگل گھاہ

جھڑی لائی سی بدلاں ماری ڈاڈھی آہ

انبر کالا ہو گیا رووے بے حساب

حکم ہووے تاں چھڑ پواں مینوں نہیں تاب

میں اوہ نہیں جو میں ساں مائے

 جدید پنجابی شاعری

پل صراط

میں اوہ نہیں

جو میں ساں مائے

نہ اوہ اکھیاں

نہ اوہ دل 

تے نہ اوہ دھڑکن میرے دل دی

چیتر چت نہ لگے کہار کدھر مینڈی گئی بہار

 پنجابی ہندکو شاعری

بارہ ماہ باقی صدیقی سٹائل اچ

چیتر چت نہ لگے کہار

کدھر مینڈی گئی بہار

اوسے نال لبھیا وساکھ

جس نیں ویہڑے پُٹھی داکھ

دُھپیں دُھپیں آیا جیٹھ

سدھراں کھادے سو سو ویٹھ

الیوم بصر حدید وے ہر وقت یار تے دید وے

 پنجابی کلاسیکی شاعری

الیوم بصر حدید وے

ہر وقت یار تے دید وے

کھولی عشق قلب کلید وے

تھئے گجھڑے راز پدید وے

ڈینہہ رات ساڈڑی عید وے

تھیا بُعد سخت بعید وے

سن کے بختاوراں دی کوئی نہ دیوے موڑ

 پنجابی کلاسیکی شاعری

سن کے بختاوراں دی کوئی نہ دیوے موڑ

کرے کلام غریب جے دَین ادھوانے توڑ

ٹبّر بہت غریب دا ہے ہڈاں دا کھوہ

دولت منداں واسطے بری منکھ دی تھوڑ

دولت منداں دے گھر وچ پئی ہمیش

کال غریبی ماندگی رکھن نت انجوڑ

رل کے تونی لاؤ جہڑا کردا سینہ زوری اے

پنجابی کلاسیکی شاعری

 رل کے تونی لاؤ جیہڑا کردا سینہ زوری اے 

توڑ اپڑے یا نہ اپڑے، میں تے گل چا ٹوری اے

کُڑیاں ونگاں لاہ سٹیاں تے جھپھ لئیاں نے مُنڈیاں نے

بابا! تُوئیوں ای چُپ کر جا، کھچ جے بالاں بھوری اے

کلیاں پڑدے وچ کھلو کے، ڈانگاں کھاندیاں رہنا ایں

بھج کے رب دے اُہلے ہوئیے، عرش نوں کہڑی موری اے

طاہرہ سرا (شخصی و علمی تعارف و حالات زندگی)

طاہرہ سرا 

طاہرہ سرا 17 جولائی 1978 میں منڈی ڈھاباں والا، صفدر آباد، ضلع شیخوپورہ، پنجاب، پاکستان میں پیدا ہوئیں۔ خالص پنجابی شاعرہ ہیں اور مرد شعراء کے مقابلے میں بے حد بااعتماد لہجے میں شاعری کے خزانے لٹانی نظر آتی ہیں۔ بیک وقت شاعرہ، ادیبہ، سوشل ورکر، میگزین ایڈیٹر اور مشاعرات کی نظامت کے فرائض بھی انجام دیتی دکھائی دیتی ہیں۔ 

شاعری

طاہرہ سرا اپنی شاعری میں عورت کے حق تعلیم، معاشی و معاشرتی استحصال، قانون وراثت میں اس کے حقوق کی پائمالی، فرسودہ رسومات جیسی فرسودہ رسومات کے خلاف کھلے عام علمِ بغاوت بلند کرتی نظر آتی ہیں۔ انہوں نے ہمیشہ عورت کے تمام جملہ حقوق کے لیے صرف زبانی احتجاج ہی نہیں کرتی، بلکہ دنیا بھر کے ممالک میں جا کر اپنی تیکھی شاعری کے ذریعے خواتین کو کچھ کر دکھانے اور مرد کے مقابلے میں با اختیار و خودمختار بن کر مقابلہ کرنے کی وکالت کرتی نظر آتی ہیں۔ طاہراسرا جہاں ایک طرف مرد کی فرعونیت پر چوٹ کرتی دکھائی دیتی ہے تو وہیں پر وہ ہر اس خود غرض عورت کے بھی خلاف لکھتی نظر آتی ہے جو اپنے مفاد کی خاطر مرد ذات سے دھوکا کرنے کا کوئی موقع ہاتھ سے جانے نہیں دیتی ہے۔ اور وہ صاحباں کی مرزا جٹ سے کی بے وفائی پر اسے شرمندہ کرتے سے نہیں چوکتی۔ طاہرہ سرا جہاں عورت و مرد کے حقوق کے لیے آواز بلند کر رہی ہیں، وہیں وہ غیر مسلم طبقے کے حق میں بھی آواز بلند کرتی دکھائی دیتی ہیں۔ 

عورت کی جاندار آواز

طاہرہ سرا اپنی شاعری کے ذریعے بیک وقت امرتا پریتم اور نسرین انجم بھٹی جیسی قدآور شاعرات کی کمی کو پورا کرتی نظر آتی ہیں۔ اگر اردو پنجابی شاعری کی نمایاں شاعرات سے ان کا تقابل کیا جائے تو وہ بیک وقت امرتا پریتم، نسرین انجم بھٹی، سارہ شگفتہ، کشور ناہید اور پروین شاکر جیسی قدآور شاعرات کا خلا پُر کرتی دکھائی دیتی ہیں۔

ادبی و سماجی خدمات

طاہرہ سرا “ترنجن ویلفئیر آرگنائزیشن” کی بانی ہیں، یہ آرگنائزیشن نہ صرف شہری و دیہاتی علاقے کی پسماندہ خواتین کے حقوق کے لیے آواز بلند کرتی ہے، بلکہ اس کے ساتھ ساتھ بین الاقوامی سطح پر کلچرل لیول کے مختلف پروگراموں کا اہتمام بھی کرتی ہے۔ آپ کی چھوٹی بہن نورالعین سعدیہ جو کہ خود بھی بہت اچھی شاعرہ ہیں، اس آرگنائزیشن میں ان کا ہاتھ بٹاتی ہیں۔ طاہرہ سرا ہر سال مارچ کے مہینے میں صفدرآباد، شیخوپورہ میں ایک “بین القوامی پنجابی کلچرل فیسٹیول” کا اہتمام بھی کرتی ہیں، جس کے تحت پنجاب کے لوکل کھیلوں کے مقابلوں کے ساتھ ساتھ، پتلی تماشے، سمیت تھیٹر، بھنگڑا، گدا، فوک میوزک، اور مشاعرے کا اہتمام کیا جاتا ہے۔ اس کے علاوہ طاہرہ سرا “ساڈا پنجاب“ نامی پنجابی میگزین کی چیف ایڈیٹر بھی ہیں۔

اعزازات؛

شاہ چمن یادگاری ایوارڈ 2021*

تصانیف؛

شیشا*

بولدی مٹی*

نمونۂ کلام

‏امرتا پریتم دی ویل

پچھلی راتیں

جاگو میٹی سفنے وچ

امرتا مینوں کہ گئی اے

عشق کتاب دا اگلا ورقہ پھول دے

قبراں وچوں وارث شاہ نہیں بولدے

٭٭٭٭٭٭٭

اوہ کہندا اے نہ گبھراؤ، نہ گبھراؤ

روٹی دی تھاں مٹی کھاؤ، نہ گبھراؤ

اصل سکون تے قبر دے وچ ای ملدا اے

جیوندیاں تے وی مٹی پاؤ، نہ گبھراؤ

٭٭٭٭٭٭٭

لڑیا نہ کر

لڑ پینا ایں، زہر وکھالی دینا ایں

ایہ نہ ہووے

تینوں کھا کے مر جاواں

میں اک واری فر کہنی آں

لڑیا نہ کر

٭٭٭٭٭٭٭

میری مرضی میری نہیں

کی ایہہ ہیرا پھیری نہیں

ایسی تیسی وَٹیاں دی 

دِھی جَمّی اے بیری نہیں

٭٭٭٭٭٭٭

چار سو مرد

اٹھ سو اکھاں

اٹھ سو ہتھ

جھلیے

تینوں نہیں سی پتا 

جنسی گھٹن دے مارے لوک 

آزادی دا جشن منا رہے سن

توں ازلاں دی غلام

اوتھے لین کیہ گئی سیں؟

٭٭٭٭٭٭٭

پہلی گل کہ ساری غلطی میری نئیں

جے کر میری وی اے، کی میں تیری نئیں

او کہندا اے پیار تے جنگ وچ جائز اے سب

میں کہنی آں؛ اوں ہوں، ہیرا پھیری نئیں

٭٭٭٭٭٭٭

نو مہینے کُکھے رکھاں

موت دے منہ چوں مُڑ کے جمّاں

رَت چنگھا کے پالاں پوساں

ولدیت دے خانے دے وچ اوہدا ناں

کیہڑا میرا کرے نیاں؟

مٹھی مٹی انت خاک رُلنا

 کلاسیکی پنجابی شاعری

مُٹھی مٹی انت خاک رُلنا

کِسے سنگی نہیں سنگ چلنا

چنگی مندڑی گزران کرئیے

نی کُجھ چلن دا سامان کرئیے

راقب قصوری

امام الدین

چت ہمیشہ کردا طرف مدینے جاواں میں

 کلاسیکی پنجابی شاعری

چیتر

 

چت ہمیشہ کردا طرف مدینے جاواں میں

روضے پاک نبیؐ دے اُتوں اپنی جان گُھماواں میں

جے کر ہووے حضوری پوری سارے مطلب پاواں میں

رب رحیم کریم قادر توں ایہو ہر دم چاہوں میں

رحیم یار

رحیم بخش

ہاڑ مہینے سر پر گزری دھپ وچھوڑے والی

 کلاسیکی پنجابی شاعری

ہاڑ

ہاڑ مہینے سر پر گزری دھپ وچھوڑے والی

سورج غم دے ہڈیاں مغزں کر دکھلایاں حالی

شمس دو پیکر دے وچ سینے جیوں اج چمکاں مارے

ایویں زخم تیرا اج میرے سینے دے وچکارے

توں سفنے وچ روندی تپدی چھوڑ گئیوں کر بیرے

جے اک وار ملیں مڑ واراں جان قدم وچ تیرے

راہ تے میں منتظر کھلیاں

 کلاسیکی پنجابی شاعری

راہ تے میں منتظر کھلیاں

کدوں خیری نل آسی اوہ یار مُڑ کے

میرے ملے ہوئے زخماں تے پھٹ پے گئے

جد وچھوڑے نے کیتی اے وار مُڑ کے

میرے جُثے نازنیں دی مٹی اندر

عشق غم کیتے پیدا وار مُڑ کے

کہنا سخن دا جان دا ویٹنا جے

 کلاسیکی پنجابی شاعری

کہنا سخن دا جان دا ویٹنا جے

قدردان سن کے قدر پان میرا

کجھ شعر فراق دے عاشقانی

کجھ ترجمہ شعر قرآن میرا

بے درد نوں ہووے کی درد پیدا

شعر سنے جے نال دھیان میرا

نؤ رنگ جوبن نئی بہار بن پریتم ہوت چھار

 کلاسیکی پنجابی شاعری

نؤ رنگ جوبن، نئی بہار

بِن پرِیتم ہوت چھار

اُڈ رے بھؤرے جائیں بدیس

میرے پیا کو کہیئؤ ست سندیس

مو کؤ برہُ ستاوے بار بار

موہ نمانی کی کرہ سار

اللہ بیلی آ ساڈڑے کوچ ڈیرے مل جاونا اہل سہیلیو نی

 کلاسیکی پنجابی شاعری

سہیلیاں ول

اللہ بیلی آ، ساڈڑے کوچ ڈیرے، مل جاونا اہل سہیلیو نی 

دھروہی رب دی جے اک وار میتھے، پھیرا پاونا اہل سہیلیو نی

سوہنے یار دے وس بے بس ہویا، میرا آونا اہل سہیلیو نی

گئی ورت قضا کہار ولوں، اوہدا دھاونا اہل سہیلیو نی 

میری ماں نوں وَین نہ کرن دینا، جیؤ لاونا اہل سہیلیو نی

دینا اج توں چھوپ نکھیڑ میرا، چرکھا ڈاھونا اہل سہیلیو نی 

امرتا پریتم (شخصی و علمی تعارف و حالات زندگی)

 امرتا پریتم 

امرتا پریتم کا جنم 31 اگست 1919 کو گوجرانوالہ، پنجاب، متحدہ ہندوستان (موجودہ پاکستان) میں ہوا۔ ان کا پیدائشی نام امرت کور تھا، امرتا ان کا قلمی نام اور شادی کے بعد کا نام ہے۔ آپ کے والد کا نام گیانی کرتار سنگھ ہتکاری اور والدہ کا نام راج کور تھا۔ والدہ سکول کی استاد اور والد شاعر اور سکالر تھے۔ والدہ کے انتقال کے بعد امرتا جی اپنے والد کے ساتھ لاہور آ گئیں، جہاں وہ 1947 تک مقیم رہیں۔ 1947 میں بھارت ہجرت کر گئیں اور دہلی میں مقیم ہو گئیں۔ امرتا جی کا انتقال طویل علالت کے بعد 31 اکتوبر 2005 کو چھیاسی سال کی عمر میں نئی دہلی میں ہوا۔

بلھیاں میچ کے ہسدی بلھیاں دب کے روندی

 اداسی

بُلھیاں میچ کے ہسدی

بُلھیاں دب کے روندی

ہاسے سانبھ کے رکھدی

اتھرو ڈک کے روندی

تیرے ہاسے سارے کِھلر گئے

تیرے ہنجو سارے مُک گئے

چڑھدے کتیں کتن کڑیاں بہہ کے وچ بھنڈارے

 کلاسیکی پنجابی شاعری

کتیں

چڑھدے کتیں کتن کڑیاں بہہ کے وچ بھنڈارے

سانوں ذات کمینی کر کے دے گیوں دیس نکالے

اسے یار پیارے کارن بوہے جھگے سب گالے

روندی چھوڑ کے رحمت سائیں بیٹھوں مل کنارے

فقیر میاں رحمت

اوگن ہاری نوں کو گن ناہیں

 کلاسیکی پنجابی شاعری

اوگن ہاری نوں کو گُن ناہیں

کیہہ عرض کراں دیدار دی

پلک بہارو جھاڑو دیوے

چُوہڑی ہاں دربار دی

آپ گھولی سب آپا گھولی

سر گھر تیتھوں دار دی

ع علم دے نال حلم ہووے

 کلاسیکی پنجابی شاعری

ع علم دے نال حلم ہووے

سب دور تکبری ہو جاوے

جس دا ڈولدا نِت ایمان رہے

اوہ ویکھ یقین کھلو جاوے

نفس رجدا تے پیا گجدا اے

بھکھا رہے تے چپ کر سو جاوے

دلے بھٹی نوں گاؤندا جگ سارا

 کلاسیکی پنجابی شاعری

دُلے بھٹی نوں گاؤندا جگ سارا

جیمل٭ پھتے دِیاں واراں سارِیاں نی

میر داد چُہان٭٭ دے سطر اندر

موئیاں رانِیاں مار کٹاریاں نی

سندھانوالیاں جیہی نا کِسے کِیتی

تیغاں وِچ دربار دے ماریاں نی

شاہ محمدا، موئی نی بِیر ہو کے

جاناں کِیتِیاں نہیں پیارِیاں نی

ف فکراں وچ اکناں دی رات جاندی

 کلاسیکی پنجابی شاعری

ف فکراں وچ اکناں دی رات جاندی

اک پی کے مست مخمور سوندے

اک ٹھرّن سیالے دی سیال اندر

اک صندلیاں لے کے سمور سوندے

اک کس سیجاں سیجاں سون پلنگاں اُتے

اک رُلدے تے اُتے تنور سوندے

ا اج آغا استاد نے پگ دے کے

 کلاسیکی پنجابی شاعری

ا اج آغا استاد نے پگ دے کے

کیتے کشتہ استاد قمر دی تھاں

ہے امید پڑھن سنن والیاں نوں

کشتہ دین گے داد قمر دی تھاں

ہر تھاں مشاعریاں مجلساں وچ

کشتہ آون گے یاد قمر دی تھاں

چڑھیا چیت چتاراں دلبر مینوں نظر نہ آوے

کلاسیکی پنجابی شاعری

 چیت 

چڑھیا چیت چتاراں دلبر، مینوں نظر نہ آوے 

دل وچ ہر دم اوہا وسدا، نہ وچ چشم سماوے 

میں تیری ہو رہیاں بندی، کیوں توں نظر نہ آویں 

رچ مچ رہؤں دلے وچ میرے، کس تھیں نین چھپاویں 

تانگھ تیری میں آ کت ویلے، جھات گھتاں جند واراں 

بال المبا کتھے لکیوں، میریاں سنی پکاراں 

ز زور دا کجھ نہ مان کرئیے

 کلاسیکی پنجابی شاعری

ز- زور دا کجھ نہ مان کرئیے

کئی زور والے اگے چُور ہوئے

رستم، سام، بہرام، لندھور جیہے

سبھے ایس جہان توں دور ہوئے

جنہاں دعویٰ خدائی دا چائیا سی

اوہ بھی چھوڑ غرور رنجور ہوئے

جھیڑے کر کر لڑدی آں میں

 وہماں فکراں ماری جھلی

جھیڑے کر کر لڑدی آں میں

ہجر تِرے نیں دُھونی لائی

دُھخدی دُھخدی سڑدی آں میں

زحلے یوسف

ویسے تو شاعرہ کی مرضی ہے وہ جیسے مرضی چاہے اپنے نام کی املا لکھے لیکن میرے خیال میں "ژالے" ایسے لکھا جاتا ہے۔

شہدوں مٹھڑے پل سی جہڑے

 پنجابی شاعری

 شہدوں مِٹھڑے پل سی جہڑے

تیرے نال گزارے

تیرے بعدوں اِنج حیاتی

جیوں تُمے دیاں ولاں

اک پرانی یاد پئی ہے 

اک پرانی چِٹھی

ساڈے بدلے مونہہ مہاندرے

 پنجابی شاعری

ساڈے بدلے مُونہہ مہاندرے

اسیں لگدے آں کوئی ہور

سانوں گُھجیاں سٹاں وجیّاں

اسیں کرئیے کِویں ٹکور

سانوں اِنج بھائیاں نے ویچیا

جِویں وکدے ڈنگر ڈھور

دانے بدلے چھج نہیں بدلے

 پنجابی شاعری

دانے بدلے چھج نہیں بدلے

پج بدلے نیں جج نہیں بدلے

توں ای دس ہُن کِتھے گھلیے

کر کے جہڑے حج نہیں بدلے

کل نوں دس کھاں کِنج بدلن گے

جو ساڈے توں اج نہیں بدلے

ہیرے موتی لال گواچے

 پنجابی شاعری

 ہیرے موتی لال گواچے

لبھے ناہیں بال گواچے

باغیں اُترے لوک بیگانے

پُھل کلیاں تے ڈال گواچے

پِنڈاں دے پِنڈ اُجڑ جاندے

جے سیراں دی چال گواچے

کدی تے غالب آواں گا میں ایس ہنھیرے اتے

 کدی تے غالب آواں گا میں ایس ہنھیرے اُتے

دیوا بال کے رکھ دیندا واں روز بنیرے اتے

دل کردا اے اکھیاں دے وچ، بنھ لیاواں اسنوں

جیہدیاں یاداں بدلاں وانگوں وسن میرے اتے

میں آساں دے ڈونگھے کھوہ وچ ڈبدا تردا رہناں

سدھراں لٹ لٹ لاٹاں مارن، سجنا! تیرے اتے

پیلے پتّر ہو جاندے نے

 پِیلے پَتَّر ہو جاندے نے

دِل وی بنجر ہو جاندے نے

دُنیا داری دے مارے تاں

پُھل وی پتھر ہو جاندے نے

مندے حالاں وِچ غیراں توں

اپنے بدتر ہو جاندے نے

دلے نوکیلی نوک اے کھوبی

پنجابی بولی

ڈیوڑھی

 دِلے نوکیلی نوک اے کھوبی، رنگ بھرن نوں آہر کیتا

اندروں کڈھ کے باہر کیتا

غدیر زہرا

غدیر زہرہ

ڈیوڑھی پنجابی شاعری دی اوہ صنف اے جدے وچ پہلا تے دُوجا مصرع ہم ردیف ہون دے نال نال ایدا دُوجا مصرع پہلے دی نسبت قریباً ادھا ہوندا اے۔

دھاڑ وو تے لٹ وو تے رل گیوں تے مر گیوں

 پنجابی سرائیکی شاعری

دھاڑ وو تے لٹ وو تے رل گیوں تے مر گیوں

دل ساڈی آہدی ھ جو تیڈا خیال چھوڑ ڈیوں

رب ساڈا ڈھرب اُتے کھڑ پووے پھل بن

پھل اُتے تتلیں دے چھوٹے بال چھوڑ ڈیوں

چھوڑ ڈیسے وِیھ سال ساکوں پچھیں شاعری

جے کر اساں شاعری کوں ہک سال چھوڑ ڈیوں

سارے منظر کوں ڈہدا بیٹھا ہاں

 پنجابی سرائیکی شاعری

سارے منظر کوں ڈہدا بیٹھا ہاں

زہر اکھ نال پیندا بیٹھا ہاں

تیڈے سوچیں دی پینگھ وچ بہ تے

خود کوں ترتیب ڈیندا بیٹھا ہاں

توں تے اہدیں جو ڈینھ گزر ویسن

میں کنوں پچھ گڑیندا بیٹھا ہاں

تھل دے ٹبے دوروں کول جھلاراں ڈسدن

 پنجابی سرائیکی شاعری

تھل دے ٹبے دوروں کول جھلاراں ڈسدن 

میں وی جیلیں تسا ہونداں، دریا لگداں 

جیڑھا میکوں چمسی اونکوں اکھیں ملسن 

شجرے دے وچ میں یوسف دا چولا لگداں 

میکوں لگدے میڈی تڈ تے بُوہا کھلدے 

میں چوکھاٹ تے بُوہے آلا قبضا لگداں 

ہمیشہ وستی دے نال رہی ہے شکیت ساڈی

 پنجابی سرائیکی شاعری

ہمیشہ وستی دے نال رہی ہے شکیت ساڈی

جو مِٹدی ویندی ہے ریت ساڈی رویت ساڈی

اوہا مزار اِن، پرانڑے تھاں ہن، ونڈیندے پئے ہیں

جہڑا وی پھردا ہے کر چھڑیندے خیریت ساڈی

اساں تاں نسلاں سمیت مقروض تھیونڑاں ہا

سیاسی دولت جو گِھن گئے ہِن ولیت ساڈی

خدائے شعر دی امداد بعد وچ ائی ہئی

 پنجابی سرائیکی شاعری

خُدائے شعر دی امداد بعد وِچ ائی ہئی

غزل تھی پہلے، تیڈی یاد بعد وِچ ائی ہئی

اخیری ویلھے وی پکریا ہا تیڈا غم میکوں

یقین کر میڈی اولاد بعد وِچ ائی ہئی

اے شہر لاشیں کوں گنتے کریندا رہ گے حساب

اے گنتی، گھوڑیں دی تعداد، بعد وِچ ائی ہئی

اساں چکروں نکھتا ویندے ساڈے ہتھو دریا

 پنجابی سرائیکی شاعری

اساں چکروں نکھتا ویندے ساڈے ہتھو دریا

انت سمندر برد ہی تھیسی ݙیکھو ڈیکھو دریا

دریا جڈاں رستہ بھلدن وستیاں راہ ڈکھلیندن

اگو اگو وستیاں ہوندین پچھو پچھو دریا

اپنی اپنی سک دے چھول اچ صدیاں گزرگیاں ہن

پرواساں واہندے پئے ہیں ساڈے اورھو دریا

جئیں ویلے کئی یاد تیڈی دا موسم آنونڑ پوندے

 پنجابی سرائیکی شاعری

جئیں ویلے کئی یاد تیڈی دا موسم آنونڑ پوندے

ساڈے من دا رانجھا تیڈیاں غزلاں گانونڑ پوندے

مور تاں تیڈی ٹور دا چور اے چور نہ سوھنڑیں لگن

میں کوڑینداں مور جِڈاں وی پیلاں پانونڑ پوندے

آپ کوں چھوڑ کے تیڈی ذات تے آندے ترس خدایا

جئیں ویلے او تیڈیاں کُوڑیاں قسماں چانونڑ پوندے

چپ اے اندر بتاں ہار وچ مندر چا ہوندا گھار

 چُپ اے اندر بُتاں ہار

وِچ مندر چا ہوندا گھار

پا دیندا کوئی گلمی ہار

بھَن دیندا کوئی کھوجن ہار

فاقے نال نے وَکھیاں جڑیاں

آکھن لوکی روزے دار

رشتے پورے کردے کردے

 پنجابی شاعری

رشتے پورے کردے کردے

لُون دے وانگوں کُھریاں واں

چھڈ کے دنیا داری ہُن میں

آپ نُوں لبھن ٹُریاں واں

احمد شکیل چغتائی

شاعر دی تے گل ہی ہور اے

 پنجابی شاعری

شاعر دی تے گل ہی ہور اے

شعر وہ کلے رہ جاندے نیں

جنہاں جانا اے اوہ نئیں رکدے

رستے مَلے رہ جاندے نیں

اکبر معصوم 

چوخے درد کماواں

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

اکرے

 

یاد نیں اُکرے

دل تختی پر جسلے جسلے باہواں

چوخے درد کماواں

عبدالرحمان واصف

دل دا ویہڑا بھاں بھاں کردا

 پنجابی شاعری

قبرستاناں ورگی چپ اے

ہنیرا گھپ اے

بھانڈے وی نہ کھڑکن

دل دا ویہڑا بھاں بھاں کردا

واسی وی نہ رڑکن

جس ورقے دے اتے لکھیا ویکھاں تیرا ناں

 پنجابی شاعری

جس ورقے  دے اُتے لکھیا ویکھاں تیرا ناں

اوہنوں چماں آکھیں لانواں رکھا اُچی تھاں

سب توں افضل ذکر تِرا اے تیرے بندیاں نوں 

جس دی برکت نال سُلگدی دُھپ دی ٹھنڈی چھاں 

اے دھرتی اے دَین تِری تے تُوں ای اہیدا سبھ

وَسدے رکھیں رہندی دنیا تائیں شہر گراں 

اکھاں جدوں میٹیاں زمانہ مینوں رووے گا

 گیت

اکھاں جدوں میٹیاں زمانہ مینوں رووے گا

اپنا تے اپنا، بے گانہ مینوں رووے گا

اکھاں جدوں میٹیاں ۔۔۔۔۔۔۔

جدوں دا میں دِسیا مے خواراں نوں میخانے وِچ

جام ٹوٹ جان گے، مے خانہ مینوں رووے گا

اکھاں جدوں میٹیاں ۔۔۔۔۔۔۔

چن تے اوکھی بنی تارے دسدے نئیں

 گیت

چن تے اوکھی بنی، تارے دِسدے نئیں

جنہاں نال بہاراں، پیارے دسدے نئیں 

ٹُٹ گیاں پینگاں صادق، اُلارے دسدے نئیں

جنہاں نال بہاراں، پیارے دسدے نئیں 

اپنی لاش نوں آپ اٹھا کے بیٹھے نے

ویلے کولوں چنڈاں کھا کے بیٹھے نے 

پڑھ بسم اللہ وچ سمندر مار دے چھال

 پنجابی شاعری

تصوف

وچ سمندر

تردی مچھی

کنڈھے بہ کے

ہتھاں دے نال

پھڑنی چاہویں

لد کتاباں سر تے چکیاں

 پنجابی شاعری

لد کتاباں سر تے چکیاں 

جیوں جنگلاں دے ڈھگے 

الفوں اگے ککھ نہ آیا 

کیہ پڑھدا میں اگے 

صغیر تبسم

اک میرا ہمسایا سی

پنجابی شاعری

اک میرا ہمسایا سی

لگدا اماں جایا سی

شیشہ پُچھدا پِھردا اے

پتھر کِدھروں آیا سی

اوڑک مسجد بُھگتے گی

میں اِک مندر ڈھایا سی

میں تے بالفرض جے زوال آندے

 پنجابی سرائیکی شاعری

میں تے بالفرض جے زوال آندے

ڈیکھساں کونڑ کونڑ نال آندے 

ساڈا مرڑاں  بہوں ضروری ہے 

ہجر توں بعد ہی وصال آندے 

تو کڈاہیں نی بُکھّا مر سکدا 

تیکوں یاراں دا استعمال آندے 

فن دی خدمت انج لکھاری کردے نے

 پنجابی شاعری

فن دی خدمت انج لکھاری کردے نے

لکھتاں اندر خون جگر دا بھردے نے

کالے بدل لنگھ جاندے نے شہراں توں

دریاواں دے اتے جا کے ورھدے نے

ہو جاندی اے نویں خیالاں دی تخلیق

ذہن جدوں وی سوچ سمندر تردے نے

ایناں ہسڑ ساہ نہ نکلے

 پنجابی شاعری

سموگ

ایناں ہُسڑ، ساہ نہ نکلے

نکلن دی وی راہ نہ نکلے

کیہڑی تھاں تے پیڑ ٹکا لئے

دھرتی جیویں پینکھڑ پا لئے

پر میں حوصلہ ہریا نہیوں

ادھ موئیا ہاں مریا نہیوں

لفظاں کی لشکائی رکھ

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

لفظاں کی لشکائی رکھ

سنگیا ڈاٹھ بنائی رکھ

شونکے ہوا سیالے نی

یاداں نی ارضائی رکھ

ہنڑ میں گل وی نانہہ کرنا

پہھانویں ہتھ خدائی رکھ

سوچی جاناں شعر کی لکھاں

 پنجابی شاعری

کی لِکھاں

سوچی جاناں شعر کی لِکھاں

پیشاں زبراں زیر کی لکھاں

تنگی دی گل سُندا کوئی نئیں

رَج کی لکھاں ڈھیر کی لکھاں

ساڈی ہستی اک اَدھ پایہ

دَھڑیاں کِلو سیر کی لکھاں

اگ نچ کے مٹی تے رڑھ وی گئی

 پُورنے

اگ نچ کے مٹی تے رُڑھ وی گئی

ہُن پکی روٹی سڑ وی گئی

میں پورنے پاندی رہندی آں

تختی نوں سیاہی لڑ وہ گئی

اگ بلدی بلدی ہسدی رئی

تے لکڑی نوں گون پھڑا وہ گئی

ککراں دی چھاں ماہیا

 ماہیا ٹپہ

ککراں دی چھاں ماہیا 

عید آئی سوچیں پے گیا 

لواں بکرا کہ گاں ماہیا

اشرف یوسفی

من مورکھا من دی من رکھیں من دا بیت دتیاں

 پنجابی شاعری

من مورکھا

من دی من رکھیں

من دا بیت دتیاں من خوار ہوسیں

بن بن اندر پھرنا اے بن وحشی

بندہ بن نہیں تے بن لاچار ہوسیں

تن تن کرنا اے جہیڑا توں تن اتے

گجدے لوکاں ساہویں کلی بول پئی

 پنجابی شاعری

 گجدے لوکاں ساہویں کلی بول پئی

جھلی سی نا اتھر جھلی بول پئی

جیہڑا جیون رب نے دِتا گونگا سی

جیہڑی موت میں آپے ملی بول پئی

میرے لئی ہر اکھر عرشوں مڑ آیا

اک دُعا فر ماں نے گَھلی بول پئی

جدوں لوڑ پئی لفظ ہونٹھاں تے جم گئے

 پنجابی شاعری

 سنتاپ

جدوں لوڑ پئی لفظ ہونٹھاں تے جم گئے 

اکھاں ہتھاں تے پئیاں پگھلدیاں رہیاں

تے اسمان لمی تان کے گُھوک سُتّا رہیا

میرے کول اک چِیک اے

جو اج تیک کسے نئیں سُنی

سن دیس میرے دیا راکھیا تینوں غازی آکھن لوک

 پنجابی شاعری

سن دیس میرے دیا راکھیا تینوں غازی آکھن لوک

توں رن وچ ورھدیاں گولیاں لئیاں ہک اپنی تے روک

توں ٹریا اپنے حق لئی تیرا حامی رب رسولﷺ

ساری قوم دعاوا ں منگدی کرے اللہ پاک قبول

تیری فتح دا وعدہ اے رب دا وچ اسدے شک نہ مول

تیرے دشمناں انت نوں ہارنا بھاویں دیون جنگ نوں طول

لٹ کے لے گیا اے گھر اج کوئی بھرے بھرے

 لُٹ کے لے گیا اے گھر اج کوئی بھرے بھرے

کندھاں، بُوہے، باریاں لگن ڈرے ڈرے

جِنہاں نُوں میں چانن گھول پیائے سن

اوہناں توں نہ اک کِرن وی سرے سرے

ویلے دے سورج توں برفاں ورھیاں نے

شہر دے سارے منظر لگدے ٹھرے ٹھرے

وچھڑی میری جوانی کیوں یاد آ رہی اے

 وچھڑی جوانی

وچھڑی میری جوانی کیوں یاد آ رہی اے 

کیوں دھڑکدا اے ہردا کیوں جان جا رہی اے

مَدھ مست اوہ ہواواں جھم جھم کے آ رہیاں نیں 

پھٹڑ دِلاں دے اُتے چُھریاں چلا رہیاں نیں

بیتے ہوئے سمے اج مُڑ یاد آ رہے ہن 

وِسرے ہوئے زمانے پھر یاد آ رہے ہن

دھی جمی اے بیری نہیں

 میری مرضی میری نہیں

کی ایہہ ہیرا پھیری نہیں

ایسی تیسی وَٹیاں دی 

دِھی جَمّی اے بیری نہیں

طاہرہ سرا

ز زاریاں یاریاں وچ یارو

 ز زاریاں یاریاں وچ یارو

بنھ ماریاں عشق وچاریاں نی

سسی صاحباں ہیر تھیں چل پُچھو

جنہاں چکھیاں عشق کٹاریاں نی

تدوں نظر محبوب منظور ہوئیاں

بنیاں جگ تے جدوں خواریاں نی

اکھ تھوں ہنجھ دی قطار آئی ہوسی

 پنجابی سرائیکی شاعری

اکھ تھوں ہنجھ دی قطار آئی ہوسی

جِہیڑی دامن دے پار آئی ہوسی

مونجھی مونجھی ہوا نظردی ہے

وت سنیھا وِسار آئی ہوسی

کِتنے ونگیں دے سنگ ٹولی وِچ

ونگ تیڈی بازار آئی ہوسی

ویلے ماڑے چنگے جیہڑا سدا نال کھلوندا اے

 پیو دی شان

ویلے ماڑے چنگے جیہڑا سدا نال کھلوندا اے

بے لوث سجن جگ تے بس باپ ہی ہوندا اے

گھربار چلاون لئی، کی کی نہیں کردا اے

سب دُکھ تکلیفاں نوں، ہس ہس کے جردا اے

لَکھ فکراں نے وِچ ذہنے، پر ہس کے وکھاؤندا اے

بے لوث سجن جگ تے، بس باپ ہی ہوندا اے

امن دے شیشے دا پرچھاواں الفت دی مہکار وی آں

 امن دے شیشے دا پرچھاواں، اُلفت دی مہکار وی آں

میں ویلے دی تختی دا منہ متھا، نقش نہار وی آں

کل وی میں ساں، اج وی میں آں، آون والا کل وی میں

سودا میرے نال مُکا لؤ، وختاں دا بازار وی آں

لُکن مِیٹی تے ہٹ دھرمی، ہن میں کھیڈن دینی نئیں

میں ظُلماں دی نگری دے وِچ، امن دا اک اوتار وی آں

کسے نتیجے تے آ نہیں سکیا سوال میرا جواب تیرا

 کِسے نتیجے تے آ نہیں سکیا، سوال میرا، جواب تیرا

عمل دی پَھٹی تے کیہنے لِکھیا، گناہ میرا، ثواب تیرا

بڑے ہی سُورج دے خواب دیکھے، بڑی سی چانن دی رِیجھ مینوں

کی کردے، پڑھنا جو پئے گیا سی، ہنھیریاں دا نصاب تیرا

ہزار لہو دے وگائے اتھرُو، ہزار رُتاں دے لائے میلے

کدے نہ اُتری اُمید ٹھنڈک، کدے نہ اُگیا گلاب تیرا 

تھے ہوت آ سسی دے باغ اندر چوغے کار چوبی زرنگار دامن

 تھے ہوت آ سسی دے باغ اندر چوغے کار چوبی زرنگار دامن 

شعلہ رُو جاں حشر دی چال چلن مارن بجلیاں وانگ لشکار دامن 

پتے پُچھیاں جدوں بلوچ دسن لوکیں چُمدے نال پیار دامن 

کنبدے پھرن دل کئیاں نمانیاں دے کھلے چھڈ کے میر شکار دامن 

محرم دِلاں دے آن مہمان ہوئے لنگھے کھول جاں سرِ بازار دامن 

مخبر سسی نوں وی پتے آن دِتے لے شہزادئیے اَج سوار دامن

فقیر محمد فقیر (شخصی و علمی تعارف و حالات زندگی)

ڈاکٹر فقیر محمد فقیر

ڈاکٹر فقیر محمد فقیر 5 جون، 1900سن عیسوی کو  گوجرانوالہ، پنجاب، متحدہ ہندوستان (موجودہ پاکستان) میں پیدا ہوئے۔ ان کا اصل نام محمد صادق تھا، فقیر محمد فقیر آپ کا قلمی نام ہے۔ آپ کے والد محترم کا نام حکیم میاں لال دین ٹھاکر تھا، آپ کے آباء و اجداد کا تعلق موضع راول پور، سری نگر، متحدہ ریاست جموں و کشمیر سے تھا۔ 1857 کی تحریک آزادی کے بعد پیدا ہونے والے حالات کے تناظر  کے علاوہ خاندان کے ایک بزرگ کے ہندو مت کو ترک کر کے اسلام قبول کر لینے کے بعد کے حالات کی وجہ سے کشمیر سے شمالی پنجاب کی جانب ہجرت کا سوچ لیا۔ قبول اسلام کے بعد بزرگوار کا اسلامی نام میاں محمد بخش ٹھاکر رکھا گیا۔ دوران ہجرت کشمیر کے موسمی حالات کے باعث میاں محمد بخش ٹھاکر سفر میں بیمار پڑ گئے اور منزل پر پہنچنے سے پہلے ہی وفات پا گئے۔ فقیر محمد اپنی سوانحۂ عمری میں اپنے کشمیری آبائی گاؤں کا تذکرہ یوں کرتے ہیں؛

ہاسے نیں تے ہسدے کیوں نئیں

 پنجابی شاعری

ہاسے نیں تے ہسدے کیوں نئیں

اتھرو نیں تے وسدے کیوں نئیں

جے ساہواں لئی جیل اے جُثہ

قیدی قیدیوں نھسدے کیوں نئیں

سچی آں تے نال کھلووو

جھوٹی آں تے دسدے کیوں نئیں

سب انسان برابر ہوندن

 پنجابی سرائیکی شاعری

او کوں نی پتہ 

سید کون ہے؟

کون ہے چُوڑھا؟ 

شیعہ کون ہے؟ 

سُنی کون ہے؟

ہندو کیا ہے؟

توں جو رستہ وٹا کے ویندا پئیں

 پنجابی سرائیکی شاعری

توں جو رستہ وٹا کے ویندا پئیں

کیا توں پیرے مِٹا کے ویندا پئیں

لگدے ولنڑ دا موڈ نئیں تیڈا

اِتنا اُچا آلا کے ویندا پئیں

میں تاں پیریں دی خاک ہم تیڈی

میکوں پیرو لہا کے ویندا پئیں

کوئی ڈہدا نی بیماریں دے پاسے

 پنجابی سرائیکی شاعری

کوئی ڈہدا نی بیماریں دے پاسے

بہوؤں چاتن اساں یاریں دے پاسے

میڈی غربت نی ڈہدا پُتر میڈا

ودا ڈہدا ہے سرداریں دے پاسے

ڈکھیساں نہ کڈیں پیریں کوں جتی

متاں سر ڈیکھے دستاریں دے پاسے

لگدے ساڈے دانڑے کوہنی ایں گالوں

 پنجابی سرائیکی شاعری

لگدے ساڈے دانڑے کوہنی ایں گالوں

ساڈے بال سیانڑے کوہنی ایں گالوں

پکھڑوں ساڈی وسوں چھوڑ کے ٹُر گئے ہن

چھتاں اُتے ٹانڑے کوہنی ایں گالوں

دریا ساڈا کالے دیہہ دی وٹھ ءچ ہے

بیڑیاں نال مہانڑے کوہنی ایں گالوں

آونڑ والیں کیتے رستہ خالی کرنڑاں پوسے

  پنجابی سرائیکی شاعری

آونڑ والیں کیتے رستہ خالی کرنڑاں پوسے

ساکوں وی ہنڑ اپنڑاں کھیسہ خالی کرنڑاں پوسے

انڑ ڈِٹھی کوئی پیاس ہے جیڑھی ساہ پیتی ویندی ہے

ایہو حال تاں ہک ڈینہہ دریا خالی کرنڑاں پوسے

اللہ سئیں آں میڈے کول کرائے دے پیسے کینی

کل پرسوں تئیں اے وی کمرہ خالی کرنڑاں پوسے

رنگ چٹا تے اکھ کالی یار اخیر اے

 رنگ چِٹا تے اکھ کالی، یار اخیر اے

زُلف کُنڈل بُلاں تے لالی، یار اخیر اے

چن توں سوہنڑا، پُھلاں توں مِٹھا

نال آواز مثالی، یار اخیر اے

اوہ منگے گُلفام، میں عاماں چوں عام

اوتوں جیب وی خالی، یار اخیر اے

شریف کنجاہی(شخصی و علمی تعارف و حالات زندگی)

 شریف کنجاہی

پروفیسر ڈاکٹر شریف کنجاہی 13 مئی 1914 کو کنجاہ، گجرات، پنجاب (متحدہ ہندوستان)میں پیدا ہوئے، کنجاہ کا تاریخی قصبہ اب پاکستان میں واقع ہے۔ شریف کنجاہی کا اصل نام محمد شریف تھا، آپ کے والد محترم کا نام غلام محی الدین تھا جو ایک جانے مانے ماہر تعلیم تھے۔ آپ کے نانا محمد دین صاحب علامہ محمد اقبال کے پہلے نکاح کے گواہ بھی تھے۔ آپ مشہور شاعر، کالم نگار اور صحافی منو بھائی کے ماموں بھی ہیں۔ آپ نے 21 جنوری 2007 کو وفات پائی اور ان کی خواہش کے مطابق انہیں آباہی قصبے کنجاہ کے صوفی بزرگ غنیمت کنجاہی کے مزار کے احاطہ میں دفن کیا گیا۔

امباں دی واڑ وڈھ کے اکاں نوں لا دواں

 پنجابی شاعری

امباں دی واڑ وڈھ کے اکاں نوں لا دواں

چُنی کریپ دی کیویں کِکراں تے پا دواں

مَنیا میری مجال نئیں، دل دا خیال اے

رَبا تیرے جہان نُوں چُلہے چہ ڈاھ دواں

مرضی میری میں جیس نوں رکھاں سنبھال کے

مرضی میری میں جیس نُوں چاہواں بُھلا دواں

نیک نامی قبول کیتی ہئی

 پنجابی سرائیکی شاعری

نیک نامی قبول کیتی ہئی

خوبی خامی قبول کیتی ہئی

عشق آقا دا روپ دھاریا ہا

میں غلامی قبول کیتی ہئی

عمران عاقل

ہک محبت دی لاج رکھ چھوڑے

 پنجابی سرائیکی شاعری

ہک محبت دی لاج رکھ چھوڑے

توڑے پلڑے نہ ساڈے ککھ چھوڑے 

اوندے اپنڑیں مزاج دی گالھ ہے

نہ الاوے الاوے تک چھوڑے 

اے تاں پک ہے جو چھوڑ ڈیسی ہنڑ

کر کے ساکوں اساں توں وکھ چھوڑے 

پوہ دیاں راتیں نندر اساڈی اکھیاں دے وچ بھرکے

 پنجابی سرائیکی شاعری

پوہ دیاں راتیں نندر اساڈی اکھیاں دے وچ بِھرکے

خواب مدھانڑیں بنڑ کے آوے نندراں کوں آ کِھرکے

اماں میڈا بُڈھڑا چہرہ ویندی واری چمیں

اماں تا کہ میڈے اُتے جوبن آوے چِرکے

ساڈا لہجہ تیڈیاں نظماں پڑھ کے کوڑا تھیئے

ساڈا لہجہ ایویں کوڑئے جیویں کالے سِرکے

ڈبل بیڈ تے کلھیں سمنڑ سوکھا کینی ہوندا

 پنجابی سرائیکی شاعری

ڈبل بیڈ تے کلھیں سمنڑ سوکھا کینی ہوندا

پوہ دے پالے اچ پاسے پھیرنڑ سوکھا کینی ہوندا

ڈسکیاں ڈک تے بن ہنجوں دے رونڑ اوکھا ہوندے

بار برہوں دا سینے سانبھنڑ سوکھا کینی ہوندا

جلدی اوندی کاوڑ دے کنڈے وی کلیاں بنڑسن

چتھی بیر توں ماکھی لہاونڑ سوکھا کینی ہوندا

ہک اویھ توں نکل تے بئی وچ گھتیج ویسن

 پنجابی سرائیکی شاعری

ءھک اویھ توں نکل تے بئی وچ گھتیج ویسن

بہوں پرانیاں ٹریناں پٹریاں بڑیج ویسن

وزیر شاہ ڈے سنیہا بھیڄے جو جنگ ہر گیوں

اساڈے فوجیاں دا منہ ڈسیندن مریج ویسن

رجیسن افسوس ول وی کائناء چینی عربی

اساڈیاں گوہیں تلور وچھوں کھویج ویسن

میکوں سانول اینویں تیڈا چہرہ چنگاں لگدے

 پنجابی سرائیکی شاعری

میکوں سانول اینویں تیڈا چہرہ چنگاں لگدے

پگھر دے وچ جیویں وا دا جھولا چنگاں لگدے

میڈیاں اکھیں کوئی وی منظر ادھا ڈیکھ نی سگدیاں

تہوں تاں میکوں سجھ وی پورا ابھریا چنگاں لگدے

میں الوینداں تہوں تاں کہیں کوں چنگا نمہی لگدا

ایں وستی کوں شاید بندہ گونگا چنگا لگدے

باقی صدیقی (شخصی و علمی تعارف و حالات زندگی)

 باقی صدیقی 

باقی صدیقی 20 دسمبر1905 کو راولپنڈی چھاؤنی کے نواحی گاؤں سہام قریشیاں، تحصیل و ضلع راولپنڈی میں پیدا ہوئے۔ یہ علاقہ اس وقت متحدہ ہندوستان کا حصہ تھا، اب تو یہ راولپنڈی شہر کے اندر ایک گنجان آباد علاقہ بن چکا ہے۔ باقی صدیقی کا پیدائشی نام محمد افضل قریشی الہاشمی تھا، آپ کے والد محترم کا نام میاں احمد قریشی الہاشمی تھا جو نارتھ ویسٹ سٹیٹ ریلوے میں ملازم تھے۔ جب آپ شاعری کی جانب راغب ہوئے تو آپ نے باقی صدیقی کا قلمی نام اختیار کر لیا۔ باقی صدیقی صاحب کا انتقال 8 جنوری 1972 میں راولپنڈی میں ہوا اور آپ کو سہام قریشیاں کے قبرستان میں سپرد خاک کیا گیا۔

ذاتی زندگی

باقی صدیقی صاحب نے ساری عمر مجرّد زندگی بسر کی اور شادی نہیں کی۔ ان کی زندگی کا بیشتر حصہ مطلقہ ہمشیرہ اصغری خانم اور ان کی فیملی کو سہارا دینے میں بسر ہوا۔

شروعات زندگی

آپ کے والد برٹش راج میں شمال مغربی ریاست کے محکمۂ ریلوے میں ملازمت کرتے تھے۔ آپ نے میٹرک کا امتحان گونمنٹ ڈینیز ہائی سکول راولپنڈی سے پاس کیا، جہاں آپ کے نانا قاضی فضل احمد بطور مدرس ملازمت کرتے تھے۔ باقی صدیقی صاحب نے میٹرک کا امتحان پاس کرنے کے بعد کچھ عرصہ سکول میں بطور استاد خدمات انجام دیں۔ 1932 میں آپ ممبئی منتقل ہو گئے اور فلم نگری میں پہلے پہل بطور اداکار کام کیا، جنگی موضوع پر بننے والی فلم توپ کا بچہ میں کوتوال کا کردار ادا کیا۔ اداکاری کے ساتھ ساتھ آپ نے امپیرئیل فلم کمپنی میں ملازم ہو گئے اور فلم مرد کا بچہ کے لیے گیت بھی لکھے اور بطور مکالمہ نگار کام بھی کیا۔ دوسری جنگ عظیم میں 1940 میں برطانوی فوج میں بطور کلیریکل سٹاف بھرتی ہو گئے۔ 1943 میں آرڈیننس ڈپو میں ٹرانسفر ہو گئے اور 1945 سے لے کر قیام پاکستان کے بعد 1949 تک ایم ای ایس میں خدمات انجام دیتے رہے۔ آپ نے فوج کی ملازمت کو اپنے مزاج کے خلاف جانتے ہوئے استفعیٰ دے دیا اور اپنے آبائی علاقے میں واپس آ گئے۔ یکم ستمبر 1950 کو ریڈیو پاکستان راولپنڈی کا آغاز ہوا تو آپ اس سے وابستہ ہو گئے۔ باقی صدیقی کے ساتھ سید تصدق اعجاز، اختر امام رضوی اور سید اختر جعفری جیسی قد آور شخصیات نے نئے قائم کردہ ریڈیو پاکستان راولپنڈی سٹیشن کی سروسز کو پرواز چڑھانے میں اپنا بھرپور کردار نبھایا۔ پنڈی دیس اور جمہور نی واز اس زمانے کے مشہور و معروف پروگرام تھے جو کئی دہائیوں تک چلتے رہے، جمہور نی واز تو پچھلے 73 سال سے لگاتار براڈ کاسٹ ہو رہا ہے۔ آپ نے لگ بھگ اٹھارہ برس تک بطور شاعر، ادیب، ڈراما نگار، فیچر رائٹر اور صحافی کے خدمات انجام دیں۔ اس دوران انہوں نے اردو کے علاقہ پوٹھواری اور ہندکو زبانوں میں کئی عمدہ نغمے اور تمثیلچے لکھ کر شہرت دوام پائی۔ عمر کے آخری حصے میں آپ صحافت سے بھی منسلک ہو گئے تھے۔ لیکن آپ کی شہرت کو اس وقت چار چاند لگ گئے جب مایہ ناز گلوگارہ اقبال بانو مرحومہ نے آپ کی شہرہ آفاق غزل داغ دل ہم کو یاد آنے لگے گائی تو اس کی شہرت دنیا بھر کے اردو شاعری کے چاہنے والوں میں پھیل گئی۔

شاعری

باقی صدیقی کے شاعری کا آغاز 1928 میں ہوا، شروع میں آپ نے جناب غلام نبی کامل کی شاگردی اختیار کی۔ ریڈیو پاکستان سے وابستگی کے بعد آپ کی شاعری میں دن بدن نکھار آتا گیا اور آپ نے اردو زبان کے معروف شعراء محسن احسان، شوکت واسطی، احمد فراز، رضا ہمدانی، احسان دانش اور عبدالحمید عدم وغیرہ کی معیت میں مشاعروں میں شرکت کی اور جلد ہی آپ مشاعروں کی جان بن گئے۔ آپ کی شاعری کا کمال چھوٹی بحر کی غزلیں اور نظمیں تھیں۔ ریڈیو پاکستان کی ملازمت کے دوران آپ کے حلقۂ احباب میں یوسف ظفر، رشید نثار، افضل پرویز، جمیل ملک، محبوب اختر، عبدالعزیز فطرت، ایوب محسن، صادق نسیم اور اختر امام رضوی شامل تھے۔

تصانیف

جام جم؛ (نظمیں اور غزلیں) سال اشاعت 1944*

دارورسن؛ سال اشاعت1951*

زخم بہار؛ سال اشاعت 1961*

کچے گھڑے؛ (پوٹھواری/ہندکو شاعری) سال اشاعت1967*

کتنی دیر چراغ جلا؛ سال اشاعت 1977*

زاد راہ (نشید)؛ سال اشاعت 1984*

کلیاتِ باقی صدیقی*

نمونۂ اردو کلام

داغِ دل ہم کو یاد آنے لگے

لوگ اپنے دِیے جلانے لگے

کچھ نہ پا کر بھی مطمئن ہیں ہم

عشق میں ہاتھ کیا خزانے لگے

یہی رستہ ہے اب یہی منزل

اب یہیں دل کسی بہانے لگے

٭٭٭٭٭٭٭٭

دیوانہ اپنے آپ سے تھا بے خبر تو کیا

کانٹوں میں ایک راہ بنا کر چلا گیا

باقی ابھی یہ کون تھا موجِ صبا کے ساتھ

صحرا میں اک درخت لگا کر چلا گیا

٭٭٭٭٭٭٭٭

یوں بھی ہونے کا پتا دیتے ہیں

اپنی زنجیر ہلا دیتے ہیں

پہلے ہر بات پہ ہم سوچتے تھے

اب فقط ہاتھ اُٹھا دیتے ہیں

ایک دیوار اُٹھانے کے لئے

ایک دیوار گرا دیتے ہیں

٭٭٭٭٭٭٭٭

آستیں میں سانپ اک پلتا رہا

ہم یہ سمجھے حادثہ ٹلتا رہا

آپ تو اک بات کہہ کر چل دئیے

رات بھر بستر مرا جلتا رہا

ایک غم سے کتنے غم پیدا ہوئے

دل ہمارا پھولتا پھلتا رہا

٭٭٭٭٭٭٭٭

اپنی دھوپ میں بھی کچھ جل

ہر سائے کے ساتھ نہ ڈھل

لفظوں کے پھولوں پہ نہ جا

دیکھ سروں پر چلتے ہل

دنیا برف کا تودا ہے

جتنا جل سکتا ہے جل

نمونۂ کلام پنجابی، پوٹھواری، ہندکو شاعری؛

میں ٹانڈا، تُوں ساوی چھَلّی

چار دیہاڑے قسمت رَلّی

فر اس دنیا دے جھمیلیاں وِچ

میں وی اکلّا، تُوں وی اکلّی

٭٭٭٭٭٭٭٭

وَگناں پیا سواں ڈھولا

چھوڑ نہ دیویں بانہہ ڈھولا

لہراں بھیت دِلے نے کھولے

وَٹے وَٹے اُتے بولے

تَینڈا مَینڈا ناں ڈھولا

وگناں پیا سواں ڈھولا

٭٭٭٭٭٭٭٭

نیھرا اکھیاں نُوٹ گِھنے

تے رات کرے ارمان

ہِک دُوئے آں ننگا کر کے

ہَسن جد انسان

٭٭٭٭٭٭٭٭

اُچیاں کنداں 

ڈک نہ سکُن

پُھلاں نی خشبو

٭٭٭٭٭٭٭٭

سارے راہ ہی تیرے گھر نوں جاندے نیں

 پنجابی شاعری

سارے راہ ہی تیرے گھر نوں جاندے نیں

تاں ہی مینوں کُھلے بُوہے کھاندے نیں

او وی دل دے کم اچ تھوڑا ماڑا اے

مینوں کیڑھے روسے کرنے آندے نیں

ماشاءاللہ سیف

روز الستوں عشق اساں تے کپڑا ہا ان سٹیا

 پنجابی سرائیکی شاعری

روز الستوں عشق اساں تے کپڑا ہا ان سٹیا

جیندی لاج پلیندیں ساڈا سارا جیون کٹیا

تیڈا خفت اٹھیے پہریں ساڈی سوچ تے حاوی

دل وی بُجھیا بُجھیا ساڈا چیتا پٹیا پٹیا

تیڈی آس اُسایاں بخشیاں تانگھیں خون سکایا

ساڈا جُثہ سوچ تیڈی توں نہ ودھیا نہ گھٹیا

کیڑھا اتھاں جیندے پئے ہیں اپنڑے کیتے

 پنجابی سرائیکی شاعری

کیڑھا اتھاں جیندے پئے ہیں اپنڑے کیتے

تیڈے سر دا صدقہ ہسے صدقے کیتے

اسے ویلے چڑیاں ساڈا وسبہ چھوڑے

جیڑھے ویلے اساں کوٹھے پکے کیتے

تساں ساڈے پیت پیار کوں دھوکہ آکھے

تساں ساڈی ہر ہک گال دے پکسے کیتے

اتنی قہر دی اُک ہے وت وی بوٹا ہلدا کھڑے

 پنجابی سرائیکی شاعری

اتنی قہر دی اُک ہے وت وی بوٹا ہلدا کھڑے

میکوں لگدے پُھلیں نال اے چالاں چلدا کھڑے

ساڈے شہر اچ اج کل اوکوں ایویں ڈٹھا ویندے

چِٹے ڈینہ کوں جیویں چوک اچ بلب بلدا کھڑے

تیڈی چُنگ کوں دیر ہے حالی لحظے تانی آنویں

حالی دل دی چکی دے وچ ڈالا ڈلدا کھڑے

خاب بھلا کیں دنیا وچ اوقات اِچ رہ تے ڈٹھے

 پنجابی سرائیکی شاعری

خاب بھلا کیں دنیا وچ اوقات اِچ رہ تے ڈٹھے

اِنچی ٹیپ بنڑاون والے، تیں نی بونے ڈٹھے

اساں اونویں جئے جمدیں دے ٻوڑے، اندھے، لیکن

تیں جے سُنیا، سُنیا ہیسے، تیں جے ڈٹھے، ڈٹھے

ایجھا دور وی گزرئے ساکوں کوئی وی جاندا نہ ہا

لیکن اوں توں بعد وی ڈاڈھے اوکھے ویلھے ڈٹھے

نویں کجھ شعر ڈکھ دے آستانے توں کڈھیساں میں

پنجابی سرائیکی شاعری

نویں کجھ شعر ڈکھ دے آستانے توں کڈھیساں میں

غزل کوں ہنڑ روایتی قید خانے توں کڈھیساں میں

میکوں روزی اتے تعلیم ڈوھیں نال رغبت ہے

مگر مکتب دا رستہ کارخانے توں کڈھیساں میں

سرو دے بوٹے بس تپلاں بنڑاونڑ دا نی کم ڈیندے

توں ڈیکھیں معجزہ اقراء دا کانے توں کڈھیساں میں

او میڈے نیناں اگوں رہ کے وی اوڈھر نکھتے

 پنجابی سرائیکی شاعری

او میڈے نیناں اگوں رہ کے وی اوڈھر نکھتے

میں جیکوں موم سمجھدا ہامی پتھر نکھتے

خود کوں ڈٹھے می تیڈے کولوں علیحدہ کر کے

میڈا ہوون تاں نہ ہوون دے برابر نکھتے

ہن تیڈے آکھیے تے دھو تھیندے تاں تھیوے بیشک

دل تاں پہلے وی ایں دریا کنوں مر مر نکھتے

جیلے ہے مسیت اپڑی تے راہ آپڑاں ہووے

 پنجابی سرائیکی شاعری

جیلے ہے مسیت اپڑی تے راہ آپڑاں ہووے

ہر کہیں دا اصولاً تاں خدا آپڑاں ہووے

مقصد ہے تاں مقتول دے گل ہار وی ہوون

مطلب ہے تاں قاتل دا چُھرا آپڑاں ہووے

گھنڑی ہے تاں گھن تول کے ازمیش لہو دی

کھو آپڑاں جے کر ہے بھرا آپڑاں ہووے

تو کی جانے باپو تینوں کنیاں واجاں ماردی رئی آں

 بابُل

اتھرو سُکے جُثے رُکھے

مُندری کنگن کجھ نہ رئے

لوبھ دے مارے لوکی میرے گھر دیاں اِٹاں پُٹدے رئے

تیرا سایہ جد نہ ریا

دُھپاں سِر توں فیر نہ گئیاں

اساں خدا دے پڑوسی تھی کے وی بکھے کیوں ہائیں

 پنجابی سرائیکی شاعری

سوال

ادیب لوگو جواب ڈیوو

رسولﷺ آہدے؛

پڑوسیاں دا خیال رکھنا عظیم کم اے

خدا دے گھر دے پچھاوڑے ہے اساڈی وستی

اساں خدا دے پڑوسی تھی کے وی بُکھے کیوں ہائیں

تیڈے نکھڑن دے بعد اساں وی

 پنجابی سرائیکی شاعری

تیڈے نِکھڑن دے بعد اساں وی

ایویں سگریٹ دے مسمے ٹوٹے ہیں

ساڈی قسمت جو تیکوں نئیں بھاندے

اپنڑی ماء کنڑ تاں چن دے ٹوٹے ہیں

کِھلڑاں پوندائے جو دنیاداری ہیے

دل پھرولو تاں ٹوٹے ٹوٹے ہیں

پاگل ہا کوئی پیار کوں سڈ مار کھڑا ہا

 پنجابی سرائیکی شاعری

پاگل ہا کوئی پیار کُوں سڈ مار کھڑا ہا

او شخص ولا بے ڈینہہ سرِ دار کھڑا ہا

ہنڑ ول نہ پوا میکوں حیاتی دا اے چولا

پہلے وی اِیہو چولا ہا، ڈینہہ چار کھڑا ہا

ساہ جیندی امانت ہے چلو اُوندے حوالے

اے وی تاں میڈے سر تیں وڈا بار کھڑا ہا

اپنڑے آپ کوں سچے لکھنڑے لوک ہیسے

 پنجابی سرائیکی شاعری

اپنڑے آپ کوں سچے لکھنڑے لوک ہیسے

خالی منہ توں مومن ڈسنڑے لوک ہیسے

ساڈے ناں دے نال وی کافر لگ سگدے

اساں وی ہر ظلم تیں پٹنڑے لوک ہیسے

اساں کہیں دے ڈکھ ءچ ڈکھی نئیں تھیندے

بے دے ڈکھ تیں فوٹو چھکنڑے لوک ہیسے

نا زور اے ساڈا نہ قرض لہنڑے خالی ولیسو تا کیا کریسوں

 پنجابی سرائیکی شاعری

نا زور اے ساڈا نہ قرض لہنڑے خالی ولیسو تا کیا کریسوں

حسن دے شاہو خیرات ڈیو چا غریب لوک ہیں دعا کریسوں

بھلا فقیریں دے کول کیا ھ وفا دی قیمت نا منگ گھنا ھ

وڈی وڈائی بس ایہا کریسوں چا جندڑی اپنڑی فدا کریسوں

مسیتا دے اچ اذان ڈے کے نہ سڈو ملا خدا دا ناں من

نماز الفت ادا کرنڑ ڈے تے فرض ول پئے ادا کریسوں

قرآن کل صفتاں کیتین صفتاں وی ہن ساریاں تیڈیاں

 پنجابی سرائیکی شاعری

قرآن کل صفتاں کیتین صفتاں وی ہن ساریاں تیڈیاں

مسجد مندر کعبے اندر تھیندیاں پیاں ہن داریاں تیڈیاں

توں من نہ من مرضی تیڈی اکھیں مگر کوڑیاں تاں نئیں

روندیاں ڈٹھم کئی بے ندا پیاریں توں ہن پیاریاں تیڈیاں

کیویں ونجاں میں او تائیں ول ول ولاں ول اے تائیں

پر پیر جے آزاد ھن گل وچ تاں ہن گاریاں تیڈیاں

پیر مہر علی شاہ (شخصی و علمی تعارف و حالات زندگی)

 پیر مہر علی شاہ 

پیر سید مہر علی شاہ 4 اپریل 1859 کو گولڑہ شریف راولپنڈی (موجودہ اسلام آباد) میں پیدا ہوئے۔ آپ کے والد محترم کا نام سید نذر دین شاہ تھا، آپ کا سلسلۂ نسب 25 واسطوں سے سیدنا شیخ عبدالقادر جیلا نی المعروف غوث اعظم سے اور 36 واسطوں سے نواسۂ رسولﷺ سیدنا امام حسن مجتبٰیؑ ابن امام علیؑ سے جا ملتا ہے۔ آپ بروز منگل 29 صفرالمظفر1356 سن ہجری بمطابق 11 مئی1937 سن عیسوی کو قضائے الہیٰ سے انتقال فرما گئے اور گولڑہ شریف،اسلام آباد میں مدفون ہوئے۔ سلسلہ ہائے کوہ مارگلہ کے دامن میں آپ کا مزار شریف آج بھی مرکزِ انوار و تجلیات بنا ہوا ہے۔

تعلیم و تربیت

پیر مہر علی شاہ نے صرف چار سال کی عمر میں قرآن پاک کی تعلیم حاصل کرنی شروع کی۔  وہ بیک وقت ناظرہ قرآن مجید پڑھتے اور ساتھ ساتھ حفظ قرآن بھی سیکھتے جا رہے تھے۔ آپ کی قوت حافظہ کمال کی تھی کہ قرآن مجید کا سبق روزانہ آپ حفظ کر کے سُنا دیا کر تے تھے۔ یوں جب ناخرہ درس قرآن حکیم ختم ہوا تو آپ ماشاءاللہ پورا قرآن کریم حفظ کر چکے تھے۔ اس کے بعد آپ کو اردو، فارسی اور عربی کی تعلیم کے لیے مدرسہ میں داخل کرا دیا گیا۔ جہاں آپ نے اردو، فارسی اور عربی صرف و نحو کے ساتھ کافیہ کی تعلیم مولانا محی الدین سے حاصل کی۔ اس کے بعد آپ کو حسن ابدال کے مقام ”بھوئی“ کے مولانا محمد شفیع قریشی کی درسگاہ میں داخل کروا دیا گیا۔ جہاں سے آپ نے مزید دو، اڑھائی سال تک رسائلِ منطق میں سے قطبی سے لے کر نحو اور اصول کے درمیانی اسباق تک تعلیم حاصل کی۔ اس کے بعد آپ کو مزید تعلیم کے لیے مولانا حافظ سلطان محمود کے پاس علاقہ سون میں ”انگہ“ نزد شاہ پور بھجوایا گیا۔ آپ انگہ میں قیام کے دوران اپنے استاد کے ہمراہ ”سیا ل شریف“ ضلع سرگودھا میں خواجہ شمس الدین سیالوی چشتی کی خدمت میں حاضر ہوا کرتے تھے۔ خواجہ صاحب آپ پر خصوصی شفقت و محبت فرمایا کرتے تھے۔ خواجہ شمس الدین سیالوی صاحب نے مہر علی شاہ کے اوصاف، تربیت اور علمی قابلیت کو دیکھ کر انہیں اپنی مریدی میں لے لیا اور باقاعدہ خصوصی خلافت سے بھی نوازا۔

رد قادیانیت کے لیے آپ کی خدمات

پیر مہر علی شاہ نے فتنہ قادیانیت کا بھرپور طریقے سے مقابلہ کیا اور دن رات سر توڑ عملی کوششیں کیں تاکہ لوگ مرزا قادیانی کی شر انگیزیوں سے آگاہ ہو جائیں۔ پیر صاحب فرماتے ہیں کہ ”آپﷺ نے مجھے عالمِ خواب میں یہ حکم دیا کہ یہ مرزا قادیانی غلط تاویل کی قینچی سے میری احادیث کے ٹکڑے ٹکڑے کر رہا ہے اور تُو خاموش ہے“۔ اس خواب کے بعد پیر مہر علی شاہ نے اپنی بقیہ زندگی فتنہ قادیانیت کے مقابلے کی لیے وقف کر دی۔ انہوں نے قادیانیوں کے خلاف مناظرہ بھی کیا اور مسلمانوں کو ردِ قادیانیت کی تلقین کے لیے ”سیفِ چشتیائی“ کے نام سے ایک کتاب بھی تحریر کی۔

تصانیف؛

تحقيق الحق فی كلمۃ الحق*

اعلا كلمۃ اللہ و ما اہل بہ لغيراللہ*

الفتوحات الصمديہ*

تصفيۃ ما بين سنی والشيعہ*

فتاوی مہریہ*

مراۃ العرفان*

شمس الہدایہ*

سيف چشتيائى*

مکتوبات طیبات*

ملفوظات مہر علی شاہ*

نمونۂ کلام

کُن فیکُون تاں کل دی گل اے اساں اگے پرِیت لگائی

تُوں میں حرف نشان نہ آہا، جدوں دِتی مِیم گواہی

اجے وی سانوں اوہ پئے دِسدے، بیلے، بُوٹے، کاہی

مہر علی شاہ رَل تاہیوں بیٹھے جداں سِک دوہاں نُوں آہی

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

محبوبؐ دا میلہ اے

محفل نُوں سجائے رکھنا

اودھے آون دا ویلہ اے

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

رحمت دا مہینہ اے

لوکاں دِیاں لَکھ تھاراں

ساڈی تھار مدینہ اے

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

اَج سِک مِتراں دی ودھیری اے

کیوں دِلڑی اُداس گھنیری اے

لُوں لُوں وِچ شوق چنگیری اے

اَج نیناں لائیاں کیوں جھڑیاں

سبحان اللہ ما اجملک

ما احسنک ما اکملک

کِتّھے مہرؔ علی کِتّھے تیری ثنا

گُستاخ اکھیں کِتّھے جا اڑیاں

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

اللہ تیرے گھر آونا اے

 تیرہ لکھ دا حج

اللہ تیرے گھر آونا اے

مینوں وی اج تیرہ لکھ  دے دے

حج کراں تے شکر مناواں

تیرے گھر دے پھیرے پاواں

اپنے سارے عیب مکاواں

تیرہ لکھ نال بخشی جاواں

نچنے گانے ٹوڑے پچھے

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

نچنے گانے ٹُوڑے پِچھے

ڈھول بجانے ٹوڑے پچھے

بھیڑیاں کمّاں نے وچ پئی کے

ماراں کھانے ٹوڑے پچھے

عارف کیانی

سسی نہ ٹری وچ ریت اتنی

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

سسی نہ ٹُری وچ ریت اتنی

جتنا ریت وچ حضرت بلال ٹُریا

لیٹ پیٹھ دے ول وچ ریت یارو

ایسا کوئی نہ مائی دا لال ٹریا

رکھ کے صدق یقین آمین کیتی

حوصلہ اُچا کر حبشی کمال ٹریا

محبت جاں وحی دے زیر اثر ہوندی

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

محبت جاں وحی دے زیر اثر ہوندی

روزِ ابد تک فیر بقاء پاندی

عکس پیندا صفاتِ الہیٰ دا اے

ہر قدم اُتے ارتقاء پاندی

آپے درد تے آپے دوا بن کے

اندر یومِ جزا دے شفا پاندی

شوق سانوں ہاتھی ویکھے دا

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

شوق سانوں ہاتھی ویکھے دا

چار انھیاں کسے نوں بول دسیا

صاحب نظر لے گیا ہمراہ کوئی

ہاتھی نال تسلی جا کول دسیا

چوواں مختلف چار جا ہتھ لایا

ہوندا ہاتھی کی مطلب ٹٹول دسیا

عمر بھر ٹھوکراں کھادیاں میں

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

عمر بھر ٹھوکراں کھادیاں میں

چڑھیا رنگ نہ رہی بے رنگی قسمت

کدی ساٸے نہ ڈھلے ہجران والے

مینوں چخا اتے رکھیا ٹہنگی قسمت

ساجن بھل گٸے اپنے پراٸے بن گٸے

دتی لین نہ ہور کوٸی تنگی قسمت

بچہ بچہ آلے دے کشمیر ناں

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

بچہ بچہ آلے دے کشمیر ناں

تکو ہویا حال کیہ کشمیر ناں

پانڑیئیں نی جا پہھراں کُہھٹ خون نے

پے درندے کھانڑ آدم جون نے

نیندراں مٹھیاں کرے ایہ جگ پیا

بچہ بڈھا ہیک نہ سیے کشمیر ناں

طبیبا ویکھ ہاں میریاں نبضاں نوں

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

طبیبا ویکھ ہاں میریاں نبضاں نوں

دے کوئی ایسی دوا جے ٹھیک ہوواں

سارے نسخے نال ای لے آویں

لیواں فیر آزما جے ٹھیک ہوواں

ٹیس دل وچوں ڈاھڈی اٹھدی اے

ملے اِہنوں شفا جے ٹھیک ہوواں

با خدا اک دکھ دا دیوان بنڑدا

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

با خدا اک دکھ دا دیوان بنڑدا

جے حساب جفاواں دا رکھ لیندے

کج لحاظ از راہِ کرم میرے آں

اِناں اُکھڑے ساہواں دا رکھ لیندے

پلہے جِہاں دے ثروتِ عشق ہوندی

اکثر مان گداواں دا رکھ لیندے

صبر میرے حسین دی شان اچی

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

صبر میرے حسینؑ دی شان اُچی

صابر آکھدا ہاں میں سودائی نہیں آں

میں آں گوہر یا ٹھیکری رب جانڑے

طالب ہاں اک در دا ہرجائی نہیں آں

بد دعا نہیں دیتی حسینؑ میرے

میں وی منگدا کسے دی برائی نہیں آں

ڈٹھے رنگ نیارے عجب دنیا

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

ڈٹھے رنگ نیارے عجب دنیا 

رہن پلدے سپ آستین نے ہیٹھ

بدلے خو نہ خصلت قریب رہ کے 

بدلے خار نہ گل رنگین نے ہیٹھ

بے شک کردا اجلا چراغ روشن اے 

پر رہندی تاریخی مبین نے ہیٹھ

پنڈی ضلع کہوٹہ تحصیل میری

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

پنڈی ضلع کہوٹہ تحصیل میری

اے ملک اسلامی پاکستان میرا

مرکز مشہور پوٹھوہار دا اے

قصبہ خاص کلر سیداِں میرا

خاص ڈاکخانہ کمترین دا اے

مغل قوم رکھدا خاندان میرا

نالے حلوہ پکاؤ تے تاں اچھاں

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

نالے حلوہ پکاؤ تے تاں اچھاں

مِکی ٹرالی پھراؤ تے تاں اچھاں

من مکی لداؤ تے تاں اچھاں

ترلے وی باہو تے تاں اچھاں

تساں کنکاں کپانے تے سدنے او 

جے نہ کنک کپاؤ میں تاں اچھاں

پچھلے کج دناں توں اک دکھ سینے آ بیٹھا اے

 پنجابی شاعری

پچھلے کُج دِناں توں 

اک دُکھ سینے آ بیٹھا اے

اِک بے نام خوف

بے سُرے گائک دی 

اُچی واج وانگوں 

میرے سِر وِچ پیا وجدا

بندہ کیسی کتی شے وے

 پنجابی شاعری

بندہ کیسی کُتی شے وے

جی، جی کے وی اَک جاندا اے 

تَکّن جوگا کُجھ نئیں رہندا 

جہڑا انہوں تَک جاندا اے

اکبر معصوم 

دکھ وی ویکھے سکھ وی ویکھے

 پنجابی پوٹھواری پوٹھوہاری پہاڑی شاعری

دُکھ وی ویکھے

سُکھ وی ویکھے

رَج وی ویکھے

پُکھ وی ویکھے

ساوے سُکے

رُکھ وی ویکھے

اوہدی فطرت قہر نہ چھڈے

 پنجابی شاعری

‏اوہدی فطرت قہر نہ چھڈے

سجن ہو کے ویر نہ چھڈے

چلو اسیں نہیں متھے لگدے

اُہنوں آکھو شہر نہ چھڈے

اسیں تے لگدے وی نہ ویکھے

تُوں ساڈے لئی غیر نہ چھڈے

جے تے ہتھ چھڑا سکدا اے

 پنجابی شاعری

جے تے ہتھ چُھڑا سکدا اے

ساڈے ولوں جا سکدا اے

اکھیاں بھر کے تکیا نہ کر

مینوں غوطہ آ سکدا اے

جا کے اوہندے سینے لگئیے

جیہڑا سینے لا سکدا اے

تینوں کی پتہ وے بیبا ما پیاں توں لک کے

 پنجابی شاعری

تینوں کی پتہ وے بِیبا

تینوں کی پتہ وے بیبا

ما پیاں توں لُک کے

نی روواں کم کردی

میں جھاڑو ہوجا کردی

تینوں کی پتہ وے بیبا

اچی لمی ٹاہلی تھلے سجناں بیٹھ وٹائے چھلے

 پنجابی سرائیکی شاعری

‏اُچّی لمّی ٹاہلی تھلے

سجناں بیٹھ وٹائے چھلے

نال مرن دے وعدے کیتے

اک دوجے دے پھڑ کے پلے

ونگاں نال رومال وٹائے

ساہمنے بہہ کے مار پتھلے

کھوٹے رشتے سارے اپنے لگدے سن

 کھوٹے رشتے 

سارے اپنے لَگدے سَن

کول آ کے بِہندے سن

رشتے دار وی مِٹھے سن

دادا چاچے تائے پُھوپھیاں

گل نال لا لا رکھدے سن

اپنے گھر توں باہر نہیں جاندی

 پنجابی شاعری

اپنے گھر توں باہر نہیں جاندی 

سوچ سمندروں پار نہیں جاندی

جتھے ماواں اتھرو سٹن 

اوتھوں رب دی مار نہیں جاندی

خورے کل نوں کیہ ہونا اے

سر توں ایہہ تلوار نہیں جاندی